Κυριάκος Κατζουράκης, "Φυλακη 2"
Τα «Ενθέματα» δεν δημοσιεύουν, συνήθως, ειδικές επιστημονικές μελέτες, και δη ιατρικές — θα το ξέρετε. Ωστόσο, το άρθρο που ακολουθεί έχει ευρύτερη, και βαρύνουσα, σημασία: δημοσιεύτηκε στο έγκυρο ιατρικό βρετανικό περιοδικό Τhe Lancet (τόμ. 378, 22.10.2011) και το υπογράφουν έξι διαπρεπείς ερευνητές, ο Αλέξανδρος Κεντικελένης (Τμήμα Κοινωνιολογίας, Cambridge), η Μαρίνα Καρανικολού (London School of Hygiene and Tropical Medicine), η Ειρήνη Παπανικόλα (Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής-LSE Health), ο Sanjay Basu (Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής-LSE Health και Τμήμα Ιατρικής, University of California), ο Martin Mc Kee (London School of Hygiene and Tropical Medicine και Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής-LSE Health) και ο David Stuckler (Τμήμα Κοινωνιολογίας, Cambridge και London School of Hygiene and Tropical Medicine). Η μελέτη, υπό τον εύγλωττο τίτλο «Οιωνοί μιας ελληνικής τραγωδίας», καταδεικνύει τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην υγεία των Ελλήνων (στη διπλανή σελίδα δημοσιεύουμε ένα ευρύτερο σχόλιο του Αλέξη Μπένου για το ζήτημα). Είναι προσιτή στο http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2811%2961556-0/fulltext, όπου και τα πλήρη στοιχεία (πίνακες, παραρτήματα και στατιστικά). Οι έξι ερευνητές γράφουν στην αυστηρή, ίσως και ψυχρή, γλώσσα της επιστήμης — και αυτό είναι ένα από τα προσόντα του άρθρου. Ωστόσο, τόσο ο τίτλος όσο και η ακροτελεύτια παράγραφος, (όπου, μεταξύ άλλων, διαβάζουμε: «η κρίση δεν πρέπει να υπονομεύσει την πιο σημαντική πηγή του πλούτου της χώρας: τους ανθρώπους της»), μας υπενθυμίζει τη βαθιά ανθρωπιστική αποστολή της ιατρικής, και ότι τίποτε ψυχρό, εν τέλει, δεν μπορεί να υπάρχει όταν μιλάμε για τους ανθρώπους, τις κοινωνίες τους και την υγεία. ΕΝΘΕΜΑΤΑ
των Αλέξανδρου Κεντικελένη, Μαρίνα Καρανικολού, Ειρήνη Παπανικόλα, Sanjay Basu,Martin McKee, David Stuckler
μετάφραση: Παύλος Καζακόπουλος
Έργο του Γιάννη Ψυχοπαίδη, από το λεύκωμα "Άνθη της πέτρας"
[…] Ο Ρίτσαρντ Χόρτον αναρωτιέται αν παρακολουθεί κανείς τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην υγεία και την υγειονομική περίθαλψη στην Ελλάδα, δεδομένων των δυσμενών επιπτώσεων που έχουν καταγραφεί σε περιόδους ύφεσης στο παρελθόν. Στο άρθρο αυτό, περιγράφουμε μεταβολές στην υγεία και την υγειονομική περίθαλψη στην Ελλάδα, επί τη βάσει ανάλυσης δεδομένων, τα οποία προέρχονται από τις στατιστικές της Ε.Ε. για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης· τα δεδομένα αυτά παρέχουν συγκρίσιμες συγχρονικές και διαχρονικές πληροφορίες για τα οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, καθώς και τις συνθήκες διαβίωσης σε όλη την Ε.Ε. Στην Ελλάδα, επιλέχθηκαν, με την κατάλληλη μεθοδολογία, αντιπροσωπευτικά δείγματα 12.346 και 15.045 ανθρώπων, το 2007 και το 2009 αντίστοιχα· για 26.489 εξ αυτών, συνολικά, διαθέτουμε πλήρη κοινωνικοδημογραφικά στοιχεία. Αντλήσαμε επίσης στοιχεία από εκθέσεις ιατρικών ερευνητικών ινστιτούτων, υγειονομικών περιφερειών και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ). Οι εκθέσεις αυτές περιλαμβάνουν επιδημιολογικούς δείκτες, στοιχεία για τις εισαγωγές σε νοσοκομεία, καθώς και αναφορές για τα προβλήματα ψυχικής υγείας και την κατάσταση των ευπαθών ομάδων.
Σε σύγκριση με το 2007 –πριν από την κρίση, δηλαδή–, 2009 παρατηρούμε σημαντική αύξηση των ανθρώπων που αναφέρουν ότι δεν πήγαν στον γιατρό ή τον οδοντίατρο, παρόλο που πίστευαν ότι ήταν απαραίτητο (λόγος συμπληρωματικών πιθανοτήτων 1,15, με 95% διάστημα εμπιστοσύνης 1,02–1,30 για τις επισκέψεις στον γιατρό· 1,14, 1,01–1,28 για τις επισκέψεις στον οδοντίατρο), με σταθμισμένες τις διαφορές μεταξύ των συμμετεχόντων στην έρευνα, συμπεριλαμβανομένης της ηλικίας, του φύλου, της οικογενειακής κατάστασης, του μορφωτικού επιπέδου και της διαμονής σε πόλη ή στην ύπαιθρο. Οι βασικοί λόγοι που δεν ζητήθηκε ιατρική βοήθεια δεν φαίνεται να συνδέονται με την αδυναμία πληρωμής (0,87, 0,74–1,02), αλλά με τον μεγάλο χρόνο αναμονής (1,83, 1,26–2,64), την απόσταση που πρέπει να διανυθεί (2,50, 1,35–4,63), την προσδοκία βελτίωσης (1,93, 1,26–2,96) και άλλους λόγους που δεν καταγράφει η έρευνα (1,54, 1,05–2,27). Εφόσον το δημόσιο σύστημα υγείας στην Ελλάδα δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες και τους ασφαλισμένους να επισκέπτονται γενικούς γιατρούς δωρεάν, και τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων έναντι 0-5 ευρώ, οι παρατηρούμενες μειώσεις στην πρόσβαση πιθανώς οφείλονται σε προβλήματα στην προσφορά υπηρεσιών: περικοπές κατά 40% περίπου στη χρηματοδότηση των νοσοκομείων, ελλείψεις προσωπικού, περιστασιακές ελλείψεις σε ιατρικό υλικό, και «λάδωμα» του προσωπικού για παρακάμψη της ουράς στις υπερφορτωμένες λίστες αναμονής των νοσοκομείων.
Παρόλο που η πιθανότητα επίσκεψης σε γενικούς γιατρούς ή εξωτερικά ιατρεία μειώθηκε κατ’ άτομο, το 2010 παρατηρήθηκε αύξηση 24% στις εισαγωγές σε δημόσια νοσοκομεία σε σχέση με το 2009, και επιπλέον αύξηση 8% το πρώτο εξάμηνο του 2011 σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2010. Οι μεγάλοι ιδιωτικοί πάροχοι υπηρεσιών υγείας, αν και καλύπτουν μικρότερο κομμάτι του τομέα σε σχέση με τους δημόσιους πάροχους, επλήγησαν και αυτοί από τη συμπίεση των οικογενειακών προϋπολογισμών, καταγράφοντας ζημίες με το ξεκίνημα της κρίσης. Μια μελέτη του 2010 ανέφερε μείωση 25-30% στις εισαγωγές σε ιδιωτικά νοσοκομεία.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι η κατάσταση της υγείας έχει επιδεινωθεί, ειδικά στις ευπαθείς ομάδες. Παρατηρήσαμε σημαντική αύξηση στον επιπολασμό των ανθρώπων που δηλώνουν ότι η κατάσταση της υγείας τους είναι «κακή» ή «πολύ κακή» (1,14, 1,02–1,28). Οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν κατά 17% το 2009 σε σχέση με το 2007, και ανεπίσημα στοιχεία που κατατέθηκαν στη Βουλή δείχνουν αύξηση 25% το 2010 σε σχέση με το 2009.Ο υπουργός Υγείας ανέφερε αύξηση 40% το πρώτο μισό του 2011 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2010. Η εθνική γραμμή πρόληψης των αυτοκτονιών ανέφερε ότι το 25% των ανθρώπων που τηλεφώνησαν αντιμετώπισε οικονομικές δυσκολίες το 2010, ενώ έρευνες στα ΜΜΕ υποδεικνύουν ότι η αδυναμία αποπληρωμής προσωπικών δανείων μπορεί να αποτελεί βασική αιτία της αύξησης των αυτοκτονιών. Η βία έχει επίσης αυξηθεί: οι ανθρωποκτονίες και οι κλοπές σχεδόν διπλασιάστηκαν μεταξύ 2007 και 2009. Ο αριθμός όσων δικαιούνται επιδόματα πρόνοιας μειώθηκε (0,61, 0,38–0,98) μεταξύ 2007 και 2009, πιθανόν εξαιτίας της περικοπής των κρατικών δαπανών, ενώ με την πλήρη εφαρμογή των μέτρων λιτότητας αναμένεται περαιτέρω μείωση τόσο των δικαιούχων όσο και του ύψους των επιδομάτων.
Στο τέλος του 2010 είχαμε σημαντική αύξηση των κρουσμάτων του HIV. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι τα κρούσματα θα αυξηθούν κατά 52% το 2011 συγκριτικά με το 2010 (922 νέες περιπτώσεις έναντι 605), ενώ η μισή από την παρατηρούμενη αύξηση οφείλεται στη μόλυνση από ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών. Τα στοιχεία για τους πρώτους εφτά μήνες του 2011 δείχνουν δεκαπλασιασμό των νέων κρουσμάτων σε χρήστες ναρκωτικών σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2010. Ο επιπολασμός της χρήσης ηρωίνης αυξήθηκε κατά 20% το 2009, από 20.200 σε 24.100, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά. Οι περικοπές δαπανών του 2009 και 2010 είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση των προγραμμάτων βοήθειας στο δρόμο κατά το ένα τρίτο. Μια έρευνα μεταξύ 275 χρηστών στην Αθήνα, τον Οκτώβριο του 2010, εντόπισε ότι το 85% δεν συμμετείχε σε πρόγραμμα επανένταξης. Πολλά νέα κρούσματα του HIV σχετίζονται επίσης με την αύξηση της πορνείας (και το σεξ χωρίς προφύλαξη που συνδέεται με αυτή). Μια έγκυρη έρευνα ανέφερε περιπτώσεις εκούσιας αυτομόλυνσης από κάποια άτομα με σκοπό να λάβουν το μηνιαίο επίδομα των 700 ευρώ ή να εισαχθούν ταχύτερα σε προγράμματα απεξάρτησης. Τα προγράμματα αυτά παρέχουν πρόσβαση σε συνθετικά οπιοειδή, και η λίστα αναμονής μπορεί να φτάσει ή και να ξεπεράσει τα τρία χρόνια στα αστικά κέντρα.
Ένας άλλος δείκτης των επιπτώσεων της κρίσης είναι η χρήση των κινητών μονάδων υγείας διαφόρων ΜΚΟ. Μέχρι πρόσφατα, οι μονάδες αυτές χρησιμοποιούνταν κυρίως από μετανάστες, αλλά οι Έλληνες Γιατροί του Κόσμου εκτιμούν ότι το ποσοστό των Ελλήνων που απευθύνονται στις μονάδες τους αυτές έχει αυξηθεί, από 3-4% πριν την κρίση, σε περίπου 30%.
Παρά τα πολλά αρνητικά σημάδια, υπάρχουν και ενδείξεις βελτίωσης σε κάποιους τομείς. Η κατανάλωση αλκοόλ ελαττώθηκε αισθητά και, σύμφωνα με στοιχεία της Αστυνομίας, η οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ έχει επίσης μειωθεί. Οι μειώσεις αυτές δεν είναι τεχνητές, δεν οφείλονται δηλαδή σε μειωμένο εντοπισμό λόγω περικοπών του προϋπολογισμού, αφού οι έλεγχοι της Αστυνομίας δεν μειώθηκαν, αντιθέτως περισσότεροι οδηγοί ελέγχθηκαν το 2009 απ’ ό,τι το 2008.
Συνολικά, η εικόνα της υγείας στην Ελλάδα είναι ανησυχητική. Μας υπενθυμίζει ότι, στην προσπάθεια να βρεθούν χρήματα για το χρέος, οι απλοί άνθρωποι πληρώνουν το έσχατο τίμημα: χάνουν την πρόσβαση στην περίθαλψη και την πρόληψη, αντιμετωπίζουν υψηλότερους κινδύνους για μόλυνση από HIV ή άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και σε κάποιες περιπτώσεις πληρώνουν ακόμα και με την ίδια τους τη ζωή. Χρειάζεται να δοθεί μεγαλύτερη σημασία στην υγεία και την περίθαλψη, προκειμένου η κρίση στην Ελλάδα να μην υπονομεύσει την πιο σημαντική πηγή του πλούτου της χώρας: τους ανθρώπους της.
