Πόσες φορές έχει τύχη στον καθένα από μας, κατά τη διάρκεια μιας ταινίας ή ενός θεατρικού έργου να θέλουμε να πάρουμε θέση, να δράσουμε, να υπερασπιστούμε κάποιον από τους πρωταγωνιστές; Στο forum theatre ή αλλιώς «θέατρο των καταπιεσμένων» ο θεατής παύει να είναι απλώς παρατηρητής και δρα, όπως λέει και ο ιδρυτής του, Αουγκούστο Μποάλ, γίνεται spect-ACT-or. Ο Μποάλ, βραζιλιάνος συγγραφέας και σκηνοθέτης του θεάτρου, με σπουδές χημικού μηχανικού, κατόρθωσε, με τους θεατρικούς πειραματισμούς του, να προσφέρει στο θεατή ένα είδος θεατρικής θεραπείας στην κοινωνική ασθένεια της καταπίεσης. Με κύρια θεματολογία τα στερεότυπα και διάφορα παθογόνα κοινωνικά φαινόμενα, τα θεατρικά έργα ακολουθούν μια συγκεκριμένη δομή διάδρασης. Η παρουσία ενός συντονιστή κρίνεται απαραίτητη, ιδιαίτερα όταν αποκτά το ρόλο «εμψυχωτή»(joker) του κοινού και μεσολαβητή, εξηγώντας τους κανόνες και φροντίζοντας να τον προτρέψει να συμμετέχει, με διάφορες τεχνικές, που ως βάση τους έχουν το θεατρικό παιχνίδι. Σε πρώτη φάση γίνεται η παρουσίαση του έργου, στο οποίο ο πρωταγωνιστής αποκτά το ρόλο του καταπιεσμένου, ενώ οι «ανταγωνιστές», σύμφωνα με τον Μποάλ, είναι οι καταπιεστές του. Όταν τελειώσει η παράσταση, ο μεσολαβητής-εμψυχωτής ανακοινώνει πως το έργο θα επαναληφθεί και προτρέπει το θεατή να εντοπίσει την καταπίεση, με οποιαδήποτε μορφή αυτή εμφανίζεται μέσα στο έργο. Αφού την εντοπίσει έχει δικαίωμα να σταματήσει τη ροή της παράστασης και να πάρει τη θέση του πρωταγωνιστή, των ανταγωνιστών, είτε να επινοήσει άλλο ρόλο με σκοπό να προτείνει λύσεις, να εκφράσει σκέψεις. Κατά αυτόν τον τρόπο, το Θέατρο των Καταπιεσμένων απελευθερώνει το θεατή δίνοντάς του φωνή και τον τοποθετεί στο επίκεντρο της θεατρικής πράξης, υπερβαίνοντας τα όρια ανάμεσα στη σκηνή και το κοινό. Μια τέτοιου είδους θεατρική εμπειρία θα μπορούσε να πει κανείς ότι αποτελεί μια μορφή προσομοίωσης του θεατή στο καθημερινό φαινόμενο της κοινωνικής καταπίεσης, μέσα από πολλές διαστάσεις, όπως αυτή του έμφυλου ρατσισμού, των εθνοτικών διακρίσεων, της περιθωριοποίησης και πολλών άλλων. Στην Ελλάδα, το κέντρο Τεχνών και Διαπολιτισμικής αγωγής, «Ώσμωση», έχει καταπιαστεί με το forum theatre, χρησιμοποιώντας το ως εκπαιδευτικό εργαλείο για την ευαισθητοποίηση του κοινού. Σε συνεργασία με την ακτιβιστική ομάδα θεάτρου της Διεθνούς Αμνηστίας έχουν πραγματοποιήσει παραστάσεις σε φεστιβάλ αλλά και στο πλαίσιο εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε σχολεία. Η ανάγκη για ηθοποιούς (πρωταγωνιστές και ανταγωνιστές), ερασιτέχνες και μη, υπάρχει πάντα, εφόσον ως είδος έχει αρχίσει να γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλές.
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΗΘΟΠΟΙΟΣ
ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΘΕΑΤΗ
Augusto Boal - Θέατρο του Καταπιεσμένου
| © Cerimônia de Abertura do Teia 2007 - AUGUSTO BOAL, Teia 2007 |
Στο ομώνυμο βιβλίο του "The theatre of the Oppressed" ("Teatro del Oprimido", 1974) o Augusto Boal, επηρεασμένος από τον Αριστοτέλη, αναφέρει ότι αφού ο άνθρωπος είναι ον πολιτικό, τότε τα πάντα είναι πολιτικά. Κάθε πράξη και μη πράξη μας είναι πολιτική.
Στο Θέατρο του Καταπιεσμένου, όλοι μπορούν να κάνουν θέατρο. Είναι ένα θέατρο στο οποίο πραγματοποιείται κοινωνική μεταμόρφωση και αναπροσδιορίζονται οι ρόλοι εξουσίας. Ο θεατής γίνεται ηθοποιός, μετέχει και συμμετέχει. Από spectator γίνεται spect-actor. Επεμβαίνει, ρωτάει, παρεμβαίνει και αναλαμβάνει την performance. Το περιεχόμενο των δρώμενων αφορά σε κοινωνικές διενέξεις, καταπίεση, ανισότητες, αδικίες που αντικρύζουμε καθημερινά γύρω μας. Προβλήματα στα οποία μάθαμε να ζούμε χωρίς να διερωτηθούμε ποτέ πώς να τα λύσουμε.
Αποτελείται από διαφορετικές μεθόδους (όπως το Θέατρο της Εφημερίδας, το Νομοθετικό Θέατρο, το Θέατρο Forum, το Αόρατο Θέατρο,το Θέατρο της Εικόνας κ.ά.) σε κάθε μία από τις οποίες τα εργαλεία για την επίτευξη του επιθυμητού είναι διαφορετικά. Το επιθυμητό στο Θέατρο του Βοal είναι η συμμετοχή. Η συμμετοχή του κοινού που θα αλλάξει το ρου του σεναρίου και θα μεταμορφώσει τη διένεξη, θα επαναδιαπραγματευτεί την κατάσταση της κρίσης και θα προτείνει εν δυνάμει λύσεις.
Κι ενώ στο Κλασσικό Θέατρο έχουμε ηθική ανάπλαση των χαρακτήρων, στο Θέατρο του Καταπιεσμένου η ανάπλαση είναι κοινωνική. Σπάζοντας έτσι τους κανόνες του κλασικού θεάτρου, το θέατρο που προτείνει ο Boal επιδιώκει να χειραφετήσει το κοινό σε μία δυναμική που εστιάζει στη συμμετοχικότητα και την αλλαγή κι όχι στο ναρκισευόμενο παιχνίδι των ηθοποιών επί σκηνής.
Επηρεασμένος από την "Παιδαγωγία του Καταπιεσμένου" του Paulo Freire, o Boal εξόριστος από τη χώρα του στην περίοδο της δικτατορίας, ανέπτυξε τις θεατρικές αυτές τεχνικές που ενθαρρύνουν τη δημιουργία μιας κοινωνίας πολιτών και μεταφέρουν παιδεία, έτσι όπως ποτέ δεν κάνει η επίσημη εκπαίδευση ενός κράτους.
Διότι είναι φυσικά επικίνδυνο να μαθαίνεις τους "υποτελείς" να ρωτούν, να συμμετέχουν και να αντιλαμβάνονται τη χειραγώγηση.
Το θέατρο είναι κι αυτό αντικατοπτρισμός της κοινωνίας. Η εξέλιξή του ακολούθησε τα βήματα της ιστορικής διαδρομής των κοινωνιών μας. Τα πλέγματα εξουσίας που δημιουργούνται στο χώρο του θεάτρου είναι προϊόντα των κοινωνιών μας. Και η σχέση ηθοποιού - θεατή είναι κι αυτή σμιλευμένη στο πλαίσιο των σχέσεων εξουσίας. To Θέατρο του Καταπιεσμένου επιχειρεί να διαλύσει την παραδοσιακή μορφή του θεάτρου, να το αναδιαμορφώσει και να το κάνει κοινωνικό εργαλείο - έναν ανοιχτό χώρο συνδιαλλαγής και διάδρασης.
Ο ίδιος ο Βoal όταν τελικά επέστρεψε στη γενέτειρά του, κι εκλέχτηκε στο δημοτικό συμβούλιο του Rio De Janeiro, χρησιμοποίησε το θέατρο για να αντιληφθεί ποιες ήταν οι ανάγκες και οι επιθυμίες των πολιτών σχετικά με την πόλη και της λειτουργίες της. Συνεργάστηκε με περιφερειακές θεατρικές ομάδες σε όλη την πόλη και με εργαλείο τις τεχνικές του Θεάτρου των Καταπιεσμένων και βασιζόμενος στη συμμετοχή -συχνά ακούσια- των πολιτών κατάφερε να αποκρυσταλλώσει τα συμπεράσματα που έλαβε σε 13νομικές διατάξεις που αφορούσαν σε προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι πολίτες. Η δημιουργικότητα κι η ενεργή συμμετοχή δημιούργησαν μια αλυσίδα απηχήσεων, επιδράσεων και αποτελεσμάτων.
Από τότε μέχρι σήμερα, η συνεισφορά του Βραζιλιάνου σκηνοθέτη έχει γίνει γόνιμο έδαφος για ηθοποιούς, ακτιβιστές, ακαδημαϊκούς, φοιτητές και ομάδες θεάτρου σε ολόκληρο τον κόσμο -από τις Η.Π.Α και τη Λατινική Αμερική μέχρι την Ευρώπη και την Ινδία - που επιχειρούν να ερεθίσουν ολοένα περισσότερους ανθρώπους να συμμετάσχουν στο μετασχηματισμό των συγκρούσεων και των αδικιών που βιώνουμε καθημερινά στους ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους.
Τα ξημερώματα του Σαββάτου 2 Μαΐου 2009, ο Augusto Boal άφησε πίσω του μια κληρονομιά -θεωρίας και πρακτικής- σε χιλιάδες ανθρώπους που πιστεύουν σε κοινωνική δικαιοσύνη κι επιχειρούν να σπάσουν τα καλούπια των κυρίαρχων εξουσιαστικών θεσμών με κάτι παραπάνω από πέτρες.
Μοιάζει απίθανο αλλά είναι αλήθεια. Η κοινωνική αλλαγή δεν επιτυγχάνεται ΜΟΝΟ με κριτική...
Ο Augusto Boal παραμένει ένας από τους πιο σημαντικούς θεωρητικούς και ακτιβιστές του θεάτρου. Τα κλασικά βιβλία που έχει γράψει είναι τα «Stop! c’est magique» (εκδ. Hachette, Παρίσι 1980) και «Jeux pour acteurs et non-acteurs» (εκδ. La Decouverte, Παρίσι 1989). Το τελευταίο έχει μεταφρασθεί και στα αγγλικά («Games for actors and non-actors» (εκδ. Routiledge, Λονδίνο και Νέα Υόρκη 1991). Η τέχνη του Boal έχει γίνει παγκοσμίως γνωστή και έχει αποκτήσει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον με τη σύνδεση της με τα πολιτικά κινήματα στις διάφορες χώρες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου